Бүген Казанда, Татарстан Халыклары дуслыгы йортында түгәрәк өстәл утырышы узды, аның кысаларында республиканың профильле министрлыклары һәм ведомстволары, милли-мәдәни берләшмәләре вәкилләре Татарстанда яшәүче халыкларның туган телләрен һәм мәдәниятен саклау һәм үстерү мәсьәләләре буенча фикер алыштылар. Утырышны Дәүләт Советы Рәисе, Татарстан халыклары Ассамблеясе Рәисе Фәрит Мөхәммәтшин үткәрде.(ФОТО)
Түгәрәк өстәл истәлекле датага – халык шагыйре Рәсүл Гамзатовның тууына 102 ел тулуга багышланган иде. Аның иҗатының төп юнәлеше – илебезнең барлык тугандаш халыкларының дуслыгын һәм бердәмлеген саклау.
Республикада яшәүче халыкларның туган телләрен һәм мәдәниятләрен саклау мәсьәләләре хакында фикер алышу ТР казахларының милли-мәдәни автономиясе рәисе Сәгыйть Җаксыбаевны бер минут тынлык белән искә алу белән башланып китте.
«Ассамблея зур югалту кичерде – 80 нче яшендә 28 августта Сәгыйть Җаксыбаев вафат булды. Сәгыйть Кодыбай улы Татарстан Халыклары ассамблеясен оештыруның башында торды, зирәклек, гаҗәеп энергия һәм үз эшенә тугрылык үрнәге иде, – диде Фәрит Мөхәммәтшин. – 1993 елдан 2007 елга кадәр республиканың Милли-мәдәни оешмалары ассоциациясен җитәкләде, шулай ук күп еллар дәвамында Татарстан Халыклары ассамблеясе Советы рәисе урынбасары вазыйфасын башкарды».
Фәрит Мөхәммәтшин түгәрәк өстәл утырышының төп көн тәртибенә күчеп, республикада 175 милләт вәкиле дус һәм тату яшәвен, Татарстанда милли үзенчәлекне саклау, милләтара һәм конфессияара мөнәсәбәтләрне гармонияләштерү буенча зур эш алып барылуын искәртте. Республикада дәүләт милли сәясәтен гамәлгә ашыруга, Россиянең традицион рухи-әхлакый кыйммәтләрен яклауга, милли мәдәниятләрне саклауга һәм үстерүгә юнәлдерелгән дәүләт программалары гамәлдә.
Хәзерге вакытта Татарстанда 591 мәктәп татар телендә, 84 – чуаш телендә, 20 – удмурт телендә, 16 – мари телендә, 3 – мордва телендә, берсе иврит телендә, тагын берсе башкорт телендә эшли.
«Татарстанда ТР халыкларының туган телләрен, мәдәниятләр арасындагы нәтиҗәле диалогны саклау өчен тиешле шартлар тудырылган, – дип басым ясады Фәрит Мөхәммәтшин. – Федераль үзәк ярдәмендә мигрантларны социаль-мәдәни адаптацияләү, тел һәм мәдәни күптөрлелекне саклау, үстерү һәм аларга ярдәм итү, демографик күрсәткечләрне яхшырту өлкәсендә проблемалы мәсьәләләрне хәл итү буенча эзлекле эш алып барыла. Бу мәсьәләләр безнең даими контрольдә булырга тиеш».
Фәрит Мөхәммәтшин республика парламенты утырышларының берсендә депутатларның федераль дәүләт белем бирү стандартларына үзгәрешләр кертү буенча кайбер инициативалар, аерым алганда, туган телләрне өйрәнүгә кагылышлы тәкъдимнәр турында җентекләп фикер алышуларын искәртте.
«Федераль үзәк безнең һәм башка төбәкләрдәге коллегаларыбызның борчылуын ишетте, – дип билгеләп үтте парламент җитәкчесе. — «Туган тел» (Россия Федерациясе халкы теле) һәм/яки «Россия Федерациясе Республикасының дәүләт теле» предметының атамасын саклап кала алдык. Монда без Россия Президенты Владимир Путин билгеләгән традицион рухи-әхлакый, мәдәни кыйммәтләрне саклау курсының эзлекле гамәлгә ашырылуын күрәбез. Без дәүләт теле буларак рус телен хуплыйбыз, ә республикабызда тупланып яшәүче һәр халык үз туган телен дә саклап калырга тиеш. Бу безнең мәдәниятне, күпмилләтле республиканы, тулаем илебезне баета».
Быелның июнендә Россия Дәүләт Думасы тарафыннан рус телен яклау турында канун кабул ителде. Июль аенда президент Владимир Путин Указы белән РФ Дәүләт тел сәясәте нигезләре расланды, алар белән, аерым алганда, Россия халыклары телләрен матди булмаган этномәдәни байлык объектлары буларак саклап калу гарантияләнә.
«Татарстан халыклары Ассамблеясе Халыклар дуслыгы йорты белән берлектә бу бурычларны тормышка ашырганда үз урынын табарга тиеш. Алга таба да телләрне саклау өчен уңайлы мохит булдыру, милли мәдәниятләрне үстерү, республика иминлегенең нигезе буларак милләтара тынычлыкны һәм татулыкны ныгыту проектларын гамәлгә ашыру өстендә эшләүне дәвам итәргә кирәк», – дип ассызыклады Фәрит Мөхәммәтшин, милли-мәдәни берләшмәләр вәкилләренә мөрәҗәгать итеп.
Татарстан халыклары ассамблеясенең ТР халыкларының туган телләрен саклау буенча проектлары турында Дәүләт Советы депутаты, Татарстан Халыклары ассамблеясе советы башкарма комитеты җитәкчесе Ренат Вәлиуллин сөйләде. Ул билгеләп үткәнчә, якшәмбе мәктәпләре һәм бүлекләре эшчәнлеге мөһим юнәлешләрнең берсе булып тора. Узган ел республикада 111 бүлек эшләгән, аларда 30 милләтнең теле, мәдәнияте, гореф-гадәтләре өйрәнелгән. Казанның күпмилләтле якшәмбе мәктәбе директоры Маринэ Хухунашвили әйтүенчә, хәзерге вакытта Казанда 23 бүлек эшли, мәктәпнең үзендә 33 өстәмә белем бирү педагогы эшли.
Ренат Вәлиуллин республика Рәисе Рөстәм Миңнеханов инициативасы белән төзелгән, Татар телен һәм Татарстан Республикасында яшәүче халыкларның туган телләрен саклау, үстерү мәсьәләләре буенча комиссия тарафыннан Ассамблея проектларына ярдәм күрсәтелү турында сөйләде, аны Дәүләт Советы Рәисе урынбасары Марат Әхмәтов җитәкли. 2023 елда комиссия ярдәме белән күпмилләтле якшәмбе мәктәбе 10 бүлекчә өчен милли уен кораллары сатып алган, бу фольклор юнәлешен дә үстерергә мөмкинлек биргән.
«Күптән түгел Казанда татар һәм чуаш телләре буенча яңа телне мөстәкыйль өйрәнү китабы тәкъдим ителде. Проект Татарстан китап нәшрияты тарафыннан әлеге комиссия ярдәмендә гамәлгә ашырылды. Соңгы өч елда инде биш телне мөстәкыйль өйрәнү китабы чыкты, алар арасында удмурт, мари, ә хәзер чуваш һәм татар телләре дә бар», – дип сөйләде Ренат Вәлиуллин.
Ренат Вәлиуллин шулай ук милли-мәдәни берләшмәләргә тематик чаралар, түгәрәк өстәлләр һәм конференцияләр, милли ризыклар әзерләү буенча мастер-класслар белән «мәдәни атналар» үткәрергә тәкъдим итте.
Татарстан халыклары дуслыгы йорты нигезендә республиканың милли-мәдәни автономияләре эшчәнлегенә ресурс ярдәме турында учреждение директоры Тимур Кадыйров сөйләде.
«Республикада дәүләт милли сәясәте кысаларында хакимият органнарының һәм граждан җәмгыяте институтларының системалы эше, күп кенә дәүләт программаларын гамәлгә ашыру оештырылды. Безнең барлык партнерларыбыз һәм хезмәттәшләребезгә ни өчен рәхмәтлебез, чөнки Татарстан халыклары дуслыгы йорты милли-мәдәни оешмалар һәм хакимият органнары арасындагы хезмәттәшлекнең төп мәйданчыгы булып тора, муниципаль йортлар һәм Халыклар дуслыгы үзәкләре эшчәнлегенең региональ координаторы булып тора», — дип сөйләде Дуслык йорты директоры.
Аның сүзләренә караганда, Татарстан администрациясе, ТР Дәүләт Советы, ТР Мәдәният министрлыгы, Татарстан халыклары дуслыгы йорты төрле форматларны кулланып, этномәдәни практикаларны гамәлгә ашыруның нәтиҗәле үзәге булып кала бирә.
«Республика җитәкчелеге һәм Татарстан халыклары ассамблеясе Рәисе Фәрит Мөхәммәтшин катнашында, шундый уртак планлы эш нәтиҗәләренең берсе — Татарстан халыклары Дуслыгы йорты бинасында ремонт үткәрү. Төп эшләр ике корпуста һәм концерт залында 1 катта башкарылды, — дип билгеләп үтте Кадыйров үзенең докладында.
Бүген кунаклар һәм түгәрәк өстәлдә катнашучылар Татарстан Халыклары дуслыгы йортының яңартылган бинасын карадылар. Дуслык йортында 80 кешегә исәпләнгән күпфункцияле залга ремонт ясалган, күргәзмә мәйданы ачылган, анда бүген «Казан Идел буе: халык мәдәнияте образлары» костюмнары күргәзмәсе күрсәтелгән, конференц-зал, хореография һәм концерт заллары, телестудия кабинеты реконструкцияләнгән.
Фәрит Мөхәммәтшин республика җитәкчелегенә ремонт үткәрүдә ярдәмнәре өчен рәхмәт белдерде, шулай ук төзелеш бригадаларына грамоталар тапшырды.
«Без Татарстан Халыклары дуслыгы йортына Татарстан Рәисе Рөстәм Миңнеханов тарафыннан зур игътибар бирелүен күрәбез, – дип билгеләп үтте парламент җитәкчесе. – Мондый ярдәм нәтиҗәсендә Татарстан Халыклары дуслыгы йорты илдә иң яхшыларның берсе булып тора. Яңартылган заллар милли-мәдәни берләшмәләрнең алга таба үсешенә яңа этәргеч бирер дип өметләнәбез. Күпмилләтле халкыбызның мәдәниятен һәм байлыгын күрсәтү өчен, Дуслык йортын реаль эшләр белән тулыландыру – иң мөһим бурыч».
ТР Дәүләт Советы матбугат хезмәте